بی‌درکجا

امام خمینی موسس نظام جمهوری اسلامی و الهام بخش حقیقی قانون اساسی و قوانین جزایی و مدنی کشور است. اندیشه ها و آراء ایشان به مثابه یک نص حقیقی و به قول سیدحسن خمینی به عنوان " یک متن مقدس" باید مبنای کلیه اعمال و کنش های بخش های مختلف حاکمیت از رهبری نظام تا قوای سه گانه قرار گیرد. توقف هرگونه رفتار و عملکرد متعارض با این متن مقدس در هر مرحله از پیشرفت ، یک اصل شرعی، قانونی، عرفی و انقلابی است. عدم رعایت این اصل می‌تواند نشانگر وجود اراده‌ای در تقابل با "بنیانگذار" باشد. اراده‌ای که اگر خدای ناکرده وجود داشته باشد، منجر به آن خواهد شد که "نه از تاک نشان می ماند و نه تاک‌نشان".

بر حقوق شهروندی شهروندان نظام جمهوری اسلامی بیش و پیش از آنکه در قانون اساسی، دیگر قوانین مدنی و جزایی و همچنین در بیان مفسرین این قوانین تبیین شود، در اندیشه امام خمینی به صراحت تاکید شده است.

از میان شقوق متنوع حقوق شهروندی، حقوق زندانیان، بویژه زندانیان سیاسی و نحوه رفتار با آنان جزو مواردی است که رهبر کبیر انقلاب بارها و بارها در مناسبت ها و دیدارها مختلف مسوولان امر را به رعایت حقوق انسانی آنان سفارش کرده اند. 

امام خمینی ماده ششم پیام چهارده ماده ای خود را در 9 اسفند 1357 خطاب به ملت ایران در خصوص شرایط زمان کشور به حقوق زندانیان اختصاص می دهد و می فرماید: "به تمام اعضاى کمیته ‏ها و زندانبان ها حکم می کنم که با زندانیان- هر که باشد- به طور انسانیت و اسلامیت رفتار کنند و از آزار و مضیقه و رفتار خشن و گفتار ناهنجار خوددارى کنند که در اسلام و حکومت عدل اسلامى این امور ممنوع و محکوم است و به بستگان زندانیان در روز معیّنى با مقررات، اجازه ملاقات دهند." (صحیفه امام، ج‏6، ص: 262 )

این سفارش اکید امام نه یک توصیه عرفی و معمولی که حکم فقیهانه و حکومتی یک رهبر و مرجع بزرگ تقلید است. ایشان نه از واژه های " توصیه"، "سفارش"، "سعی کنید" و ... که از واژه سنگین و پرمعنای " حکم می کنم" استفاده می کند و با قید این جمله که - زندانیان هر که باشند - ، امر می کند که با آنان بطور انسانی و اسلامی رفتار کنند و از آزار آنان پرهیز کنند.

رهبر کبیر انقلاب در این حکم تاریخی با بیان اینکه "از گفتار ناهنجار خودداری شود"، مصادیق " آزار و مضیقه " را مشخص می کنند. در اندیشه قضایی امام حتی گفتار ناهنجار هم با زندانیان از دیدگاه اسلام ممنوع و بالاتر از آن محکوم است. تعیین روز معین برای دیدار بستگان زندانی یک اصل مترقی حقوق بشری است و موسس نظام جمهوری اسلامی در بیانیه مهم خود در نخستین ماه ها بلکه روزهای انقلاب در کنار تبیین همه امور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظام به آن حکم می کند.

امام خمینی در جای دیگری به رفتار اسلامی با زندانیان حتی با قاتلان با قید واژه "باید" حکم می کند. ایشان با تاکید بر اینکه جمهوری، جمهوری اسلامی است، برخورد با زندانی را تنها محدود به اجرای مجازات تعیین شده توسط دادگاه می کند و حکم می کند که از تعدی زیادتر از جزای مورد نظر پرهیز شود: "على‏ اىّ حال، رفتارها، رفتارهاى اسلامى باشد. جمهورى، جمهورى اسلامى است، رفتارها حتى با کسانى که قاتل شناخته شدند، رفتار اسلامى باشد و لو اینکه با شدت عمل و شدت دید آنها را به جزاى خودشان برسانند، اما فقط همان رساندن به جزا باشد و تعدى زیادتر نشود. " (صحیفه امام، ج‏15، ص: 149)

رهبر کبیر انقلاب اسلامی در سخنرانی دیگری در جمع مسئولان دادگاههاى انقلاب در خصوص اهمیت قضاوت در اسلام می فرماید: "در هر صورت، زندان اسلامى باید روى همان موازین اسلامى باشد. همانى که وقتى که به شخص اول اسلام، حضرت امیر، ضربت مى‏زند، بعد که مى‏بردندش، سفارش مى‏کند که این را از همان غذایى که خودتان مى‏خورید بدهید و همان‏طور چه بکنید. " ( صحیفه امام، ج‏14، ص: 273 ).

در این سخنرانی هم امام رفتار با زندانی را به موازین اسلامی معطوف می کند و توصیه حضرت امیرالمومنین(ع) امام ضربت خورده شیعیان را یادآوری می کند که با اسیر مدارا کنند تا جایی که از همان غذایی که خود می خورند به او بدهند نه همانند بسیاری از زندانبانان حکومت های ظالم تاریخ که کثیف ترین و بدترین غذای ممکن را تنها برای جلوگیری از مرگ زندانیان با توهین های فراوان به آنها می دادند.

امام خمینی در جایگاه ولی فقیه خطاب به زندانبانان و روسای زندان های در سخنرانی  8 تیر 1360 توصیه می کند که آرامش خودتان را حتی در برابر زندانیان وابسته به گروه های حنایتکار و فاسد از دست ندهند و با آنان به روشهای خشونت آمیز و غیر اسلامی رفتار کنند. " من یک کلمه به برادران دادگاه و کسانى که رئیس زندان هستند و اشخاصى که زندانبان هستند، مى‏گویم و آن اینکه این‏طور نباشد که یک جنایتى وقتى واقع شد، اینها آرامش خودشان را از دست بدهند و- خداى نخواسته- با زندانیانى که الآن هستند- ولو این زندانیان از همین گروههاى فاسد باشند- با خشونت غیر اسلامى عمل کنند." ( صحیفه امام، ج‏15، ص: 1 )

امام خمینی در ادامه این سخنرانی نحوه رفتار را با زندانیان تشریح می کند و می گوید: " (باید) با آرامش و با احترام عمل کنند." دو واژه " آرامش" و "احترام" بار معنایی ویژه ای دارد. اینکه زندانبان باید با احترام با زندانی خود رفتار کند، بسیار قابل تامل است.

رهبر کبیر انقلاب در ادامه همین سخنرانی به دادرسی و برخورد قضایی و بررسی حقوقی با متهمین اشاره می کند و می فرماید: "دادگاهها احکام را با دقت بررسى کنند و پرونده‏ها را بررسى کنند و آنها را بر محکمه‏ها بنشانند و از آنها استفسار کنند و با قاطعیت، هرچه باید بکنند، عمل کنند".

اما بلافاصله امام رفتار درست و مطابق با موازین با زندانیان حتی محارب تاکید می کند و می گوید: " لکن این‏طور نباشد که حالا از باب اینکه یک دسته‏اى از ما به وسیله همین گروهها از بین رفته، حالا ما در حبس با اشخاصى که محبوس هستند- خداى نخواسته- به خلاف موازین اسلام عمل کنیم‏."      
       
امام خمینی در جای دیگری در 18 بهمن 1361 در جمع مسولان و قضات دادگاه های انقلاب در شرح وظایف این دادگاه ها از رفتار با زندانی ها با عنوان معاشره یاد می کند و آن را یک معامله اسلامی و انسانی می خواند و می گوید: " معاشره، معامله با آنها مادامى که در زندان هستند، معامله انسانى- اسلامى باید باشد. و هر وقت هم معلوم شد که این شخص باید فلان حد را بخورد، فلان حد را بخورد. باید هم بماند تو حبس تا برود." ( صحیفه امام، ج‏17، ص: 284 )

در سوم آبان 1357 سه ماه قبل از پیروزی انقلاب امام خمینی در جمع دانشجویان و ایرانیان مقیم خارج از کشور در پاریس به نکته مهم دیگری در خصوص زندانیان سیاسی اشاره می کند و آن اعتراض به آزادی زندانیان سیاسی بدون توجه به زجر و تضییع عمر آنان است.

ایشان می گویند: "امروز اطلاع دادند که زندانیهاى سیاسى را یک مقدارى آزاد کردند و مقدارى هم بناست آزاد شود. آیا ببینیم که این آزاد کردن جبران مى‏کند این مسائل را؟ یک نفر انسان را ده سال، پنج سال، کمتر، بیشتر، از همه جهات ساقط کنند، همه آزادیها را از او بگیرند، در حبس همه شکنجه‏ها و زجرها را به او بدهند، بعدش بگویند که شما آزادید! خوب این پنج سال تضییع عمر یک مسلمان، یک انسان، پنج سال، ده سال زجر دادن به یک انسان، به یک مُسْلم، اینها هیچ؟ حالا آزاد، تمام شد قضیه؟ " (صحیفه امام، ج‏4، ص: 148 )

نکته ای که در این سخنرانی حائز اهمیت است توجه به حقوق زندانیانی است که به جرم ناکرده و تنها بخاطر مخالفت با رژیم پهلوی به زندان افتاده بودند و متحمل شکنجه ها و گذران روزهای تلخ در زندان شده بودند.

این سخن امام اگر چه در خصوص رژیم ساقط پهلوی است اما قابل تعمیم به تمام رژیم های ظالم و زندانیان سیاسی است که در شرایطی نابرابر گرفتار می شوند.